Kripto Paralarda Dolaşan, Toplam, Maks Arz Nedir?
RehberBir kripto para biriminin fiyatını etkileyebilen dolaşımdaki arz, toplam arz ve maksimum arz nedir? Ayrıntılar rehberimizde...
Kripto para arzı, herhangi bir zamanda kaç tane coin var olacağını belirliyor. Söz konusu arz; "dolaşımdaki", "toplam" ve "maksimum" olmak üzere üçe ayrılıyor.
Bir kripto para biriminin toplam arzı, "dolaşımdaki arzın" ve "üçüncü bir tarafın belirli ve kararlaştırılmış bir koşul yerine getirilene kadar bir varlığı geçici olarak tuttuğu bir akıllı sözleşmede kilitlenen coinlerin" toplamını ifade ediyor. Maksimum arz, oluşturulabilecek token sayısının üst sınırına karşılık geliyor. Dolaşımdaki arz ise piyasada var olan ve alım satım için uygun olan token sayısı olarak karşımıza çıkıyor.
Bütün kripto para arz metrikleri; token dağıtımının, talebin ve piyasa değerinin ortaya konması bakımından oldukça önemlidir. Bir kripto para biriminin fiyatını etkileyebilen metrikler, aynı zamanda bir projenin değerini hesaplamayı hedefleyen yatırımcılar için gerekli kriterlerdir.
Merkez bankalarının istediğinde basabileceği itibari para birimlerinin aksine birçok kripto para birimi, özgürce artırılamayan ya da azaltılamayan, önceden belirlenmiş bir arza sahiptir. Bir tokenin arzı bir defada yayınlanıyor ancak çoğu kripto para biriminin ya madenciliği yapılıyor (iş kanıtı coin gibi) ya da zamanla basımı gerçekleştiriliyor (hisse kanıtı coin gibi).
Bitcoin (BTC) gibi kripto para birimlerinin sınırlı bir arza sahip olduğunu biliyoruz. BTC, sadece 21 milyon coinlik sınırlı bir arza sahip olmasıyla dikkat çekiyor. Diğer kripto para birimleri ise maksimum arza sahip olsa da sınırlı bir arza sahip değildir.
Ethereum (ETH) arzı, Bitcoin gibi bir üst limite sahip değildir ancak Merge güncellemesinin ardından yeni coin ihracı günde 1,600 ETH olarak düzenlenmiştir. Merge, Ethereum blockchaininin madencilik tabanlı bir PoW sisteminden daha enerji tasarruflu, ölçeklenebilir bir PoS sistemine geçişidir.
Bu rehberimizde dolaşımdaki arz nedir? toplam arz nedir ve maksimum arz nedir? sorularına yanıt arayacağız.
Kripto Paralarda Dolaşımdaki Arz Nedir?
Bir dijital para biriminin dolaşımdaki arzı (circulating supply), herhangi bir zamanda piyasada dolaşımda olan ve alım satım için uygun olan token sayısına işaret ediyor. Dolaşımdaki arz metriği, belirli bir dijital para biriminin piyasa değerini tanımlamak amacıyla kullanılıyor. Bu metrik, ayrıca dijital para biriminin ekonomisinin büyüklüğünü de açıklıyor.
Bir dijital para biriminin piyasa değerini bulmak için "birim başına fiyat" ile "kaybolmuş ya da el konulmuş olanlar da dâhil olmak üzere bir blockchaindeki mevcut tüm coinlerin sayısı"nı çarpmanız gerekiyor.
Bitcoin ve Satoshi Nakamoto örneği kısmen sembolik bir örnek olabilir. Satoshi Nakamoto, ilk başlarda milyonlarca Bitcoin madenciliği yapmış fakat onları hiç hareket ettirmemiştir. Kararın gerekçesinin ne olduğu fark etmeksizin bütün bu Bitcoin'lerin hala dijital para biriminin dolaşımdaki arzına dâhil olduğunu söyleyebiliriz.
Diğer yandan, piyasa değerinin bir alt metriği de bulunuyor. Bu, gerçekleşmiş piyasa değeri olarak adlandırılıyor. Mevcut değerin aksine bir coinin son hareket ettiği andaki fiyatını hesaplayan alt metrik, bir blockchainde hareketsiz olan ya da kaybolan coinleri içermiyor. Bu da söz konusu coinlerin, fiyat üzerindeki etkilerini azaltıyor.
Bitcoin gibi bazı dijital para birimleri, sınırlı bir arza sahip iken onların dolaşımları sadece madencilik vasıtasıyla artırılıyor. Daha merkezi tokenlerden bazılarının geliştiricileri ise anlık basım aracılığıyla tokenlerin dolaşımdaki arzlarını artırabiliyorlar. Bunun biraz merkez bankalarını anımsattığını ifade edebiliriz.
Dolaşımdaki arz, "yakım" denilen bir süreç ile de azaltılabiliyor. Yakım; coinlerin, anahtarlarına kimse tarafından erişim sağlanamayacak bir cüzdana gönderilmesini ve ortadan kaldırılmasını ifade ediyor. Bu yüzden dolaşımdaki arz metriğini bir şekilde "tahmini" olarak düşünmemiz gerekiyor. Dolaşımdaki arz nedir? sorusuna yanıt verdikten sonra toplam arz nedir? sorusunun yanıtı ile devam edebiliriz.
Kripto Paralarda Toplam Arz Nedir?
Bir tokenin toplam arzını (total supply) hesaplamak için "dolaşımdaki arz" ile "çıkarılmış ancak henüz piyasada dağıtılmamış coin sayısı"nı toplamanız gerekiyor. Mesela staking ödülleri için tahsis edilen coinler söz konusu olduğunda bunların hâlihazırda basılmış olduğunu söyleyebiliriz. Yine de projenin protokolünde kilitlenen bu coinler, sadece staker'ın belirli bir koşulu yerine getirmesi halinde dağıtılıyor. Staking, dijital varlıklarınızı belirli bir süre boyunca kilitlediğiniz zaman faiz almanıza imkân tanıyor.
Diğer bir örnek ise bir dijital para birimi projesi hayata geçirildiğinde ve ihraç edilen token sayısı dağıtılan token sayısına eşit olmadığı zaman ortaya çıkıyor. Bu tarz tedbirler, genel olarak talebin takip edilmesi ve sonuç olarak fiyatı olumsuz yönde etkileyebilecek şekilde bir dijital para birimi için aşırı arz sağlanmaması amacıyla alınıyor.
Bir blockchain lansmanında geliştirme fonları olarak kullanılmak üzere geliştiriciler tarafından oluşturulmuş fakat henüz dolaşımda girmemiş tokenler de olabiliyor. Yakılan coin veya token, toplam arz hesabına dâhil edilmiyor. Bu da tokenlerin hiç kimsenin erişemeyeceği ve bu sebeple sonsuza kadar ortadan kaldırılacağı bir yakım adresine gönderilmelerinden ve burada kalıcı olarak kilitlenmelerinden kaynaklanıyor.
Kripto para protokolünün kurallarına bağlı olarak toplam token arzı artırılabiliyor. Bitcoin protokolünü değiştirmek için maksimum konsensüs olmadığı sürece 21 milyon coinlik toplam arzı değiştirmek mümkün değildir. Diğer tokenlere gelecek olursak da geliştiriciler, akıllı sözleşmede yer alan bir değişkeni önceden planlayarak bir protokolün arz kuralını potansiyel olarak değiştirebiliyorlar. Toplam arz nedir? sorusuna da yanıt verdiğimize göre şimdi maksimum arz nedir? sorusunun yanıtı ile yolculuğumuza devam edebiliriz.
Kripto Paralarda Maksimum Arz Nedir?
Bir dijital para biriminin maksimum arzı (maximum supply), mümkün olduğu kadar çıkarılacak toplam token sayısını ifade ediyor. Bu, genel olarak genesis bloku yani başlangıç bloku oluşturulduğu zaman tanımlanıyor.
Bitcoin için maksimum arz 21 milyon ile sınırlıdır. Her şey mümkün olsa da Bitcoin'in katı protokolü ve kodu, daha fazla BTC çıkarılamayacak şekilde inşa edilmiştir. Diğer dijital para birimleri maksimum arza sahip olmasa bile belirli bir tempo ile basılabilecek yeni coinlerin sayısında bir üst limit olabiliyor.
Diğer yandan, stablecoinler, bir arz şokundan uzak durmak için maksimum arzı daima sabit tutma eğiliminde oluyor. Arz şoku, fiyatı çok fazla etkileyip dalgalandırabiliyor. Stablecoinlerin istikrarı, "tamamlayıcı rezerv varlıkları" ya da "yakım işlemi vasıtasıyla arzı kontrol etmek üzere yaratılan algoritmalar" tarafından güvence altına alınıyor.
Algoritmik olarak desteklenen coinler, sabit bir fiyatı korumak amacıyla tasarlanmıştır. Bu coinler, sabitliği kaybetme risklerine karşı savunmasız olmalarından dolayı dezavantajlara da sahiptir. Algoritmik olmayan stablecoinler (Tether...), 2022 yılının Haziran ayında olduğu gibi sabitliği kaybetme riski ile karşı karşıya gelebiliyor. Bu, daha fazla kesinlik sunması gereken coinlerin bile tehlike altında olabileceği anlamına geliyor.
Dolaşımdaki arz ve toplam arz, token fiyatını etkileyebiliyor ancak maksimum arz, token fiyatı üzerinde daha büyük ölçüde bir etkiye sahip olabiliyor. Bir dijital para biriminin maksimum arza ulaşması halinde daha fazla yeni coin oluşturulamıyor. Bu yaşandığı zaman iki temel sonuç ortaya çıkıyor:
- Dijital para birimi daha kıt hale geliyor. Sonuç olarak talebin arzı geçmesi halinde dijital para biriminin fiyatı artış gösterebiliyor.
- Madenciler, katkılarının karşılığında ödül almak için ücretlere güvenmek zorunda kalıyorlar.
Bitcoin durumunda toplam arz, halving denilen bir süreç ile yarı yarıya azalıyor. Bitcoin'in 2140'ta 21 milyon coinlik maksimum arzına ulaşacağı hesaplanmıştır. Madencilik yoluyla ihraç zamanla artsa ve bu sebeple Bitcoin enflasyonist olsa bile blok ödülleri, her dört yılda bir yarı yarıya düşüyor. Bitcoin, böylece deflasyonist bir dijital para birimi haline geliyor.
