Layer 1 / Layer 2 Nedir?
RehberLayer 1 nedir? Layer 2 nedir? Bunlar nasıl çalışır ve aralarındaki farklar nelerdir? İşte konu ile ilgili merak edilen tüm detaylar…
Layer 1 ve Layer 2 Nedir?
Layer 1 nedir? Layer 1 (Katman 1), herhangi bir blockchain mimarisinin temel katmanını tanımlamak amacıyla kullanılan bir terim olarak karşımıza çıkıyor. Layer 2 nedir? Layer 2 (Katman 2) ise diğer blockchainlerin üzerine inşa edilmiş olan ağları tanımlamak amacıyla kullanılan bir terim olarak ön plana çıkıyor.
Hemen Bitcoin ve Lightning Network örneğini düşünelim. Bitcoin, Katman 1 blockchaindir ve yerel bir kripto para birimine sahiptir. Söz konusu kripto para birimi, genel olarak işlem ücretlerini ödemek amacıyla kullanılmasının yanı sıra kapsamlı bir hizmet de sunmaktadır. Lightning Network ise Bitcoin üzerinde çalıştığı için Katman 2’dir. Layer 1 nedir? ve Layer 2 nedir? sorularına yanıt verdikten sonra aralarında bulunan farklara göz atabiliriz.
Layer 1 ve Layer 2 Farkları Nelerdir?
Blockchain ağ ölçeklenebilirliği ile ilgili iyileştirmeleri “Layer 1 çözümleri” ve “Layer 2 çözümleri” şeklinde ikiye ayırabiliriz. Katman 1 çözümü tarafından orijinal blockchainin mekanizmaları ve kuralları direkt olarak değiştiriliyor. Diğer yandan, Katman 2 çözümü ise ana zincirin dışında işlemleri gerçekleştirmek amacıyla harici ve paralel bir ağdan faydalanıyor.
Akıllı sözleşme platformu genellikle güvenlik, merkeziyetsizlik ve ölçeklenebilirlik olmak üzere üç bileşenden meydana geliyor. Bu bileşenlerin üçüne birden sahip olmak çok güçtür. Çok sayıda akıllı sözleşme platformunda güvenlik ve merkeziyetsizlik güçlü bir şekilde mevcutken ölçeklenebilirlik konusunda bir zayıflık söz konusudur.
Merkeziyetsiz uygulama (Dapp) oluşturma konusundaki popülaritesinden dolayı Ethereum’un ölçeklendirme ile ilgili büyük zorluklar yaşadığını ve masrafları karşılamak için daha yüksek ücretler talep etmek zorunda kaldığını biliyoruz. Hatta bu yüzden çok sayıda kullanıcının farklı kripto para platformlarına yatırım yapmayı tercih ettiği de görülmüştür. Bunun üzerine Ethereum’un ölçeklenebilir hale gelmesini sağlamak amacıyla Merge güncellemesi gerçekleşmiştir. Bunun daha iyi ölçeklenebilirlik sunacak diğer güncellemelerin de kapısını açacağı belirtilmiştir.
Katman 1 ve Katman 2 arasındaki farkları bir örnek üzerinden anlatabiliriz. Ethereum, Katman 1 blockchaindir. Katman 2 ise Ethereum ölçeklendirme çözümleri için kullanılan toplu bir terimdir. Katman 2, Ethereum’u genişleten ayrı bir blockchaindir. Bu blockchain, benzer güvenlik ve merkeziyetsizlik güvencelerine sahip olduğundan emin olmak amacıyla düzenli olarak Ethereum ile (işlem paketleri göndererek) iletişim kuruyor. Tüm bunlar, Katman 1 protokolünde herhangi bir değişiklik gerektirmiyor.
Katman 1’in bu şekilde güvenliği, veri kullanabilirliğini ve merkeziyetsizliği yönetmesi sağlanıyor. Katman 2 ise ölçeklendirmeyi yönetiyor. Katman 2’ler, işlem yükünü Katman 1’den alıyor ve kesinlik kazanmış kanıtları Katman 1’e geri gönderiyor. İşlem yükünün Katman 1’den alınmasıyla temel katman daha az sıkışık hale geliyor. Sonuç olarak her şey daha ölçeklenebilir oluyor. Rollup’lar, şu anda Ethereum’u ölçeklendirmek için tercih edilen bir Katman 2 ölçeklendirme çözümüdür.
Layer 1 ve Layer 2 Nasıl Çalışır?
Layer 1 çözümleri, genel sistemi daha ölçeklenebilir hale getirmek amacıyla temel protokolün kendisinin geliştirilmesi anlamına geliyor. En yaygın iki çözüm şu şekildedir:
Konsensüs Protokolü Değişiklikleri
Çok sayıda projenin iş kanıtı (PoW) gibi daha eski ve daha karmaşık konsensüs protokollerinden hisse kanıtı (PoS) gibi daha hızlı ve daha az enerji kullanımı gerektiren protokollere geçiş yaptığını biliyoruz. Bitcoin (BTC); madencilerin, bilişimsel güçlerini kullanarak kriptografik bakımdan zor denklemleri çözdükleri iş kanıtını kullanıyor. Bunun oldukça güvenli olduğunu ancak çok yavaş olabildiğini söyleyebiliriz. Bitcoin (BTC), saniyede sadece 7 işlem yürütebiliyor.
Ethereum (ETH) ise Merge güncellemesi ile birlikte 15 Eylül 2022 tarihinde hisse kanıtına geçmiştir. Güncellemenin ardından blockchainde oluşturulan günlük blok sayısının hızlı bir şekilde artış gösterdiği fark edilmiştir. Ortalama blok süresinin ise büyük ölçüde azaldığı görülmüştür. (Bu süre, ağda yer alan doğrulayıcılar veya madenciler tarafından işlemler doğrulanıp gruplanırken geçen süreyi ifade ediyor.) Sonuç olarak güncellemenin Ethereum (ETH) blockchaini üzerinde olumlu etkilere sahip olduğu anlaşılıyor.
Sharding
Sharding, şu anda çok sayıda projenin üzerinde çalıştığı en yaygın ölçeklenebilirlik yöntemlerinden biridir. Sharding, herhangi bir ağın her bir işlemde sırayla çalışmasını sağlamak yerine söz konusu işlem kümelerini “shards” denilen küçük veri kümelerine bölüyor. Ağ, daha sonra bu parçaları paralel olarak işleyebiliyor.
Yukarıda yer verilen çözümlerin en büyük avantajı mevcut mimarinin üstüne herhangi bir şey eklemeye gerek olmamasıdır.
Layer 2 çözümleri ise şöyledir:
Durum Kanalları
Durum kanalı, katılımcılar arasında iki yönlü bir iletişim kanalıdır. Bu kanal, katılımcıların genel olarak blockchainde meydana gelen etkileşimleri blockchain dışında yürütmelerine imkân tanıyor. Artık herhangi bir madenci gibi üçüncü bir tarafa bağımlı olmadığınız için bunu yapmak bekleme süresinin kısalmasına katkıda bulunuyor.
Durum kanalı şu şekilde çalışıyor:
- Blockchainin bir bölümü, katılımcılar tarafından daha önce kabul edilmiş çoklu imza ya da bir tür akıllı sözleşme vasıtasıyla kapatılıyor.
- Katılımcılar, madencilere hiçbir şey göndermeden direkt olarak birbirleriyle etkileşime girebiliyor.
- Bütün işlem seti bittiği zaman kanalın son durumu blockchaine ekleniyor.
Bitcoin’in “Lightning Network”ü ile Ethereum’un “Raiden Network”ü iyi bilinen iki durum kanalı çözümüdür. Başlangıçta Bitcoin blockchaininde uygulanmak amacıyla tasarlanan Lightning Network, ilk olarak Litecoin’de uygulanmıştır. Litecoin’in benimsemesi daha yavaş bir şekilde gerçekleşirken bu yavaşlık, temel katmanın halihazırda düşük olan işlem ücretlerine bağlanmıştır. Bitcoin’in benimsemesi ise ilk aylarında katlanarak artış göstermiştir.
Lightning Network sınırlı bir zaman diliminde katılımcılar tarafından birçok mikro işlem gerçekleştirilmesine olanak sağlarken Raiden Network katılımcıların kendi kanalları üzerinden akıllı sözleşmeleri çalıştırmalarına imkân sağlamayı da hedeflemiştir. Raiden Network ekibi, 2017 yılında RDN ICO vasıtasıyla 27 milyon dolar toplayıp akıllı sözleşmelere sahip ağ için öncü bir ölçeklenebilirlik çözümü oluşturmuştur.
Fakat kanal tabanlı çözümlerin de ölçeklenebilirlikten yoksun olduğu ve kapasitelerinin düğüm sayısı ile sınırlı olduğu görülmüştür. Bunun üzerine harekete geçen Ethereum mühendisleri, birden fazla işlemdeki verileri tek bir veri kümesinde toplayan ve bunları Ethereum’da işleyen Plasma protokolünü hayata geçirmiştir.
İç İçe Blockchainler
Ethereum tabanlı bir Dapp olan OmiseGo’nun “Plasma”sı, iç içe blockchainler çözümüne örnek olarak verilebilir. Bunun tasarım prensibi çok basittir:
- Ana, esas blockchain tarafından tüm bu sistemin temel kuralları belirleniyor. Söz konusu blockchain, bazı anlaşmazlıkları çözmesi gerekmediği sürece hiçbir operasyonda direkt olarak yer almıyor.
- Ana zincirin üstünde bulunan birden fazla blockchain seviyesi oluyor. Söz konusu seviyeler, ana-alt zincir bağlantısı oluşturmak amacıyla birbirine bağlanıyor. Ana zincir temsilcileri, kendi alt zincirleri arasında çalışıyor. Alt zincirler, daha sonra bu eylemleri yürütüp sonucu da ana zincire geri gönderiyor.
- Söz konusu çözüm hem ana zincirdeki yükü büyük ölçüde azaltıyor hem de düzgün bir şekilde yürütülmesi halinde ölçeklenebilirliği katlanarak artırıyor.
Rollup’lar
En popüler tür olarak bilinen sıfır bilgi rollup’ları, zincir dışı Katman 2 işlemleri birleştiriyor ve daha sonra bu işlemleri ana zincire tek bir işlem halinde gönderiyor. İşlemlerin bütünlüğünün denetlenmesi amacıyla geçerlilik kanıtlarından faydalanılıyor. Bağlantıyı kuran bir akıllı sözleşme vasıtasıyla varlıkların orijinal zincirde tutulduğu görülüyor. Söz konusu sözleşme ise rollup’ın uygun bir biçimde çalıştığını onaylıyor. Sonuç olarak orijinal ağ güvence altına alınmış oluyor. Bir de daha az kaynak kullandığı bilinen rollup’ın fırsatlarından yararlanmak mümkün oluyor.
Yan Zincirler
Bağımsız blokchain ağları olarak nitelendirilen yan zincirlerin her biri kendi doğrulayıcı gruplarını barındırıyor. Böylece ana zincirde köprü oluşturan akıllı sözleşme tarafından yan zincir ağının geçerliliği doğrulanmıyor. Orijinal zincirdeki varlıkları denetleyebilmesinden dolayı yan zincirin düzgün bir şekilde çalıştığına güvenmeniz gerekiyor.
Yukarıda yer verilen çözümlerin en büyük avantajı altta yatan blokchain projesi ile uğraşmamasıdır. Durum kanalları ve özellikle Lightning Network gibi Katman 2 çözümleri, madenci doğrulaması ile vakit kaybetmeden ve gereksiz işlem ücretleri ödemeden birden çok mikro işlemin gerçekleşmesini sağlıyor.
Layer 1 ve Layer 2 Nasıl Kullanılır?
Ayı piyasasında yatırım yapmak için en iyi kripto para birimini mi arıyorsunuz? Bunun için ilk olarak kripto para projelerini birbirinden nasıl ayırt edebileceğinizi bilmeniz büyük bir önem arz ediyor. Yatırım yapılacak en iyi kripto para birimlerinin büyük bir bölümünün, Katman 1 coin olduğu ifade ediliyor. Bu kripto para birimleri ile ilgili problem ise ölçeklenebilirlik düşünülmeden tasarlanmış olmalarıdır.
Katman 1 kripto projesi Cardano, geliştiricilere Dapp’ler ve NFT’ler oluşturmaları için akıllı sözleşme yetenekleri sunan Alonzo hard fork yükseltmesi ile dikkat çekmiştir. Daha sonra gerçekleşen Vasil hard fork yükseltmesi ile ölçeklenebilirliğini ve hızını artırmayı amaçlamıştır. Yerel token ADA, önemli bir piyasa değerine sahip olmuştur.
Solana da eşsiz konsensüs mekanizmasından dolayı tüm zamanların en iyi Katman 1 kripto projelerinden biri olma potansiyeline sahiptir. Yüksek performanslı bir blockchain olarak nitelendirilen Solana, akıllı sözleşmeleri ve çeşitli Dapp’leri destekliyor. Yerel token SOL olarak adlandırılıyor.
Son dönemde geliştiricilerin konsensüs ve güvenlik için Katman 1 ağlarını kullanan Katman 2 protokollerini oluşturmaları ise önemli bir ayrıntıdır. Katman 1 terimi, herhangi bir kripto ekosisteminin ya da kripto platformunun ilk katmanını ifade ediyor. Katman 1 blokchainlerinin üzerine yerleştirilebilen Katman 2 projeleri, NFT’lerden merkeziyetsiz finansa (DeFi) kadar her şeyi içeriyor.
NFT’lerin anaakıma geçmesi için Katman 2 çözümlerinin gerekli olduğu sık sık vurgulanıyor. Kullanıcılar arasında en popüler NFT Katman 2 çözümleri arasında Optimism, Arbitrum, Immutable X ve ZK Space yer alıyor.
